Kilisenin Batı dillerine ve bilimine karşı mücadelesine rağmen, Rus çarları Avrupa ülkeleriyle kültürel teması ve bilimsel bilginin Rusya’da yayılmasını desteklediler. Korkunç İvan, (1533-1584) Rusya’yı Batı’ya yaklaştırmak için; bilinçli ve sistematik gayretler gösteren ilk hükümdardır. Korkunç ivan Alman dilini ve bilimini öğrenmeleri amacıyla bir grup genci Almanya’ya gönderdi. Yabancı zanaatkârları Rusya’ya gelmeleri için teşvik etti. Moskova’da bir basımevi ve Latin okulu açılması için çaba sarf etti.
*
Korkunç İvan döneminde sarayda etkin olan, zamanla Sobor (akil adamlar meclisi) tarafından Çar ilan edilen Boris Godunov Rusya’da Avrupai okullar -hattâ bir üniversite- açmayı hayal etmiş ve eğitimli yabancıları ülkesine çekmeyi denemiştir. Godunov, aristokrat kökenli 18 genç adamı; İngiltere, Fransa ve Almanya arasında eşit sayıda dağıtarak. Lisan öğrenmeleri için bu ülkelere göndermiştir. Bu genç adamların hiç biri geri dönmedi. Yurt dışına eğitim için gönderilenlerin bazıları sonradan hayatlarını kaybetti, bazıları eğitimden kaçtı, geri kalanlar ise Batı hayatının çekiciliğine kapıldılar ve kafaları karıştı; eğitimlerini tamamladıktan sonra eve geri dönmeyi düşünmediler.
*
Boris, şahsi doktoru İngiliz Mark Ridley’le birçok sohbette bulundu. Ridley William Giybert’in elektrik ve manyetizma teorilerinin önemli bir takipçisi idi. Gilbert’in ölümünden sonra İngiltere’ye döndü, manyetizma üzerine önde gelen otoritelerden biri oldu. Konu hakkında yazdığı kitabında kendisini “Fizik ve Felsefe Doktoru, Rus İmparatorunun son hekimi, Londra hekimlik kolejinin müdürü” olarak tanıttı. Kaliçe Elizevata’nın, Ridle’in İngiltere’ye dönüşüne izin vermesi talebine cevap verirken; Boris Godunov “Hekimler, eczacılar ve bilge adamlardan oluşan İngilizlerin Rusya’ya geçici veya kalıcı olarak gelmeye devam edeceklerine olan ümidini ifade etmiştir.” Alexander Vucinich Rus Kültüründe Bilim S.46-47
*
Kısaca yorumlamaya çalışalım.
1. Çarlar, bilim söz konusu olunca Kilise veya dini çevreleri dikkate almamışlar.
2. Korkunç İvan, Avrupa’daki bilimsel kıpırdanışlardan haberdar. Almanya’ya gençleri sadece lisan öğrenmeleri için değil, neler olup bittiğini öğrenmeye gönderdiği belli. (Türk Yurdu Tataristan’ı, Kazanı işgal eden Çardır.)
3. Boris Godunov Saray’da yükselmiş zeki bir yönetici. Çocuk Çar döneminde devleti yönetmiş, Sobor tarafından çarlığa getirilmiş, Avrupai okullar, üniversite hayali kurmuş. Üç ülkeye gönderdiği gençler cılk çıkmış... Ama hayalini sonraki yöneticilere miras bırakmış. (Prof. Dr. Mümtaz Turhan 1950’lerde, yurt dışına gönderilen gençlerimiz için özel bir çalışma yapılmasını teklif etse de kimseye anlatamamış. Hüseyin Tavukçu dostumuzun ifade ettiği “şuurlandırma fakültesi” halen açılmış değil.)
4. Bizimkiler, Çarlardan 300 yıl sonra bazı gençleri Avrupa’ya göndermişler, dönenler “Aah Evropa!” deyip Kör Agop’un meyhanesinde kaybolmuşlar.
5. Hemen her yönetici Avrupalı bilgeleri, zanaatkârları Rusya’ya çekme çabasında.
Bizimkilerin ne yaptıklarını İlber Ortaylı ile Celal Şengör’e soralım... Ben bilmem hocam bilir.
Varın söyleyin Ankara’daki yöneticilerimize. Dünyanın bilge adamlarını ülkemize çekme görevi askıdadır. .
Ramazan Bakkal -21 Ağustos 2023
